پرندگان در اسطوره‌های ایرانی فقط موجودات زیبا و پروازکننده نیستند؛ آن‌ها نقش‌هایی معنوی و نمادین دارند. گاه راهنمای انسان‌اند، گاه پیام‌آور خرد و بخت، گاه محافظ قهرمانان و گاهی هم نمایانگر نیروهای فراطبیعی. این مقاله به بررسی پرندگان اسطوره‌ای و نمادین ایران می‌پردازد.
بخش اول: پرندگان اسطوره‌ای خیالی
سیمرغ
سیمرغ بزرگ‌ترین پرنده اسطوره‌ای ایران است. در شاهنامه و متون کهن، سیمرغ پرنده‌ای دانا و شفابخش است که به زال و رستم یاری می‌رساند. نماد خرد، حمایت الهی و پیوند زمین و آسمان است.
هما
هما یا مرغ سعادت پرنده‌ای آسمانی است. سایه آن نشانه بخت و خوشبختی است و هرگز بر زمین نمی‌نشیند.
مرغ آمین
مرغ آمین پرنده‌ای است که همواره «آمین» می‌گوید و دعاهای صادقانه را به آسمان می‌رساند. نماد امید و اجابت دعاست.
عنقا
عنقا پرنده‌ای رازآلود است که گفته می‌شود وجود دارد اما کسی آن را ندیده است. نماد حقیقت دور از دسترس و ذات الهی است.
ققنوس
پرنده‌ای جاودانه که پس از مرگ در آتش می‌سوزد و دوباره از خاکستر زاده می‌شود. نماد زندگی دوباره، امید و نوسازی است.
بختک
موجودی سایه‌وار که در باور عامیانه بر سینه انسان می‌نشیند و باعث کابوس یا ناتوانی موقت می‌شود. نماد نیروهای ناشناخته شب و ترس‌های فراطبیعی است.
بخش دوم: پرندگان واقعی با جایگاه نمادین
طاووس
پرنده‌ای واقعی با پرهای رنگین و باشکوه که در فرهنگ ایرانی نماد زیبایی، شکوه و گاهی فریب ظاهری است.
بلبل
بلبل واقعی است، اما در ادبیات و عرفان فارسی نماد عشق صادق و روح شاعرانه است.
باز و شاهین
پرندگان شکاری واقعی که نماد شجاعت، قدرت و دید وسیع بوده و با پادشاهان و قهرمانان پیوند داشته‌اند.
هدهد
پرنده‌ای واقعی که در داستان منطق‌الطیر عطار نقش راهنمای معنوی دارد و پیام‌رسان الهی است.
مریم سلیمانی