رفتارهای سمی ژنتیکی نیستند؛ بلکه محصول محیط خانواده و جامعه‌ای هستند که فرد در آن رشد کرده است. با آگاهی نسبت به رفتارهای سمی و شناخت ویژگی‌های افراد سمی، می‌توانیم متوجه شویم که خودمان تا چه اندازه چنین رفتارهایی داریم. حقیقت این است که همه ما، تحت شرایط خاصی، می‌توانیم فردی سمی باشیم. البته، شاید اصطلاح «سمی» واژه دل‌نشینی نباشد، اما در روانشناسی به این رفتارها با این تعبیر اشاره می‌شود؛ تشبیهی به تأثیر مخرب سم.
شرم: یکی از مخرب‌ترین عناصر سمی
در فرهنگ ایرانی، شرم اغلب به‌عنوان یک ویژگی مثبت شناخته می‌شود، و بی‌شرمی را نکوهش می‌کنند. اما در روانشناسی، شرم مفهوم دیگری دارد.
شرم مسموم نوعی شرم است که به‌طور عمیق با درون شخص گره خورده باشد. برای مثال:
کودکی که به دلیل بوی تریاک در خانه، از دعوت دوستانش به منزل خجالت می‌کشد.
همسری که از رفتار ناپسند همسرش پس از مصرف الکل شرم‌زده است.
شرم مسموم اغلب در کودکانی دیده می‌شود که:
تحقیر شده‌اند.
با دیگران مقایسه شده‌اند.
مورد موعظه و ملامت دائمی قرار گرفته‌اند.
سرزنش شده‌اند.
یا حتی آزار جنسی دیده‌اند.
آیا من فرد سمی هستم؟
پاسخ به این پرسش به دو عنصر اساسی نیاز دارد:
1. شجاعت برای پذیرش حقیقت.
2. تواضع برای تغییر رفتار.
نشانه‌هایی که باید خودتان را بررسی کنید:
1. ایگوی بالا و حق‌به‌جانب بودن
آیا همیشه حق را به خودتان می‌دهید و اجازه اعتراض به دیگران نمی‌دهید؟
2. حالت تدافعی
آیا در برابر هر انتقادی به‌سرعت واکنش دفاعی نشان می‌دهید؟
3. انتقادناپذیری
آیا نمی‌توانید انتقاد را بپذیرید و از آن درس بگیرید؟
4. کنجکاوی بیش از حد
آیا دیگران را بیش از حد چک می‌کنید یا سوالات مداوم و کنجکاوانه از آن‌ها می‌پرسید؟
5. غیبت کردن
غیبت، فضای اطراف را مسموم می‌کند. می‌گویند: «همین که محل غیبت را ترک کنی، غیبت تو آغاز می‌شود.»
وقتی از کسی ایراد می‌گیرید، در واقع می‌خواهید به خودتان امتیاز بدهید. اما حقیقت این است که غیبت، امتیازات شما را از بین می‌برد.
6. بی‌حرمتی و توهین پنهان
آیا در ظاهر سکوت می‌کنید، اما در خفا زهر خود را می‌ریزید؟ اصطلاحاً «عقرب زیر حصیر» هستید؟
7. کنترل‌گری
کنترل‌گری آسیب‌زننده است، زیرا بسیاری از مسائل زندگی قابل کنترل نیستند.
8. گفت‌وگوی سخت
آیا دیگران در گفت‌وگو با شما احساس راحتی نمی‌کنند؟ برای مثال:
والدینی که نمی‌توان با آن‌ها صحبت کرد، زیرا هر بحثی به دعوا ختم می‌شود.
یا همسرانی که برخوردشان در گفت‌وگوها مخرب است.
چطور رفتار سمی را تغییر دهیم؟
با آگاهی و شجاعت می‌توانید رفتارهای سمی خود را شناسایی کرده و در لحظه به خود یادآوری کنید که این رفتارها باید متوقف شوند. این مسیر نیازمند دو ویژگی اساسی است:
1. شجاعت: برای اعتراف به اشتباه.
2. تواضع: برای پذیرش خطا، عذرخواهی و تلاش برای تغییر.
هنگامی که خطایی انجام دادید، در همان لحظه عذرخواهی کنید. به‌ویژه در جمع یا نزد شخصی که آسیب دیده است، پشیمانی خود را ابراز کنید. این رفتار، به اصلاح عادت‌های سمی شما کمک خواهد کرد.
مریم سلیمانی
به نقل از: دکتر نهضت فرهودی